Dodał admin, 2007-10-07 Autor / Opracowanie: Paweł Kowalewski

Charakterytyczną cechą włoskiego systemu partyjnego Pierwszej Republiki była względna w nim dominacja partii chadeckiej.

System polityczny Republiki Włoskiej
Wybory parlamentarne 1994 r. stanowiły symboliczny przełom między Pierwszą i Drugą Republiką Włoską, a także linię podziału między dotychczasowym systemem partyjnym a nowymi strukturami politycznymi.
System partyjny Pierwszej Republiki Włoskiej (1945-1994)
Zgodnie z Konstytucją Republiki Włoskiej z 1948 r. partie polityczne były głównym czynnikiem demokratycznego porządku. Ustawa zasadnicza zakładała „[...] prawo swobodnego zrzeszania się w partie celem wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie się polityki narodowej" (art. 49). Doświadczenia minionego okresu państwa autoryzowanego spowodowały, iż w konstytucji zakazano restytucji w jakiejkolwiek formie rozwiązanej partii faszystowskiej. Art. 18 głosi „[...] zakazane są stowarzyszenia tajne oraz takie, które dążą do osiągnięcia, również pośrednio, celów politycznych przy pomocy organizacji o charakterze wojskowym".
System partyjny I Republiki Włoskiej był klasycznym systemem wielopartyjnym. Istniało w nim wiele ugrupowań politycznych — od wielkich, dobrze zorganizowanych partii masowych po zupełnie drobne ugrupowania, często nie działające nawet w skali całego kraju! Rozdrobnieniu włoskiej sceny politycznej towarzyszył tzw. syndrom kryzysów, jaki po dziś dzień odczuwają Włochy. Syndrom kryzysów oznacza nakładające się sprzeczności wynikające z kontrowersji wokół kształtu struktur społeczno-politycznych (kryzys modernizacji), stosunku do Kościoła i religii (kryzys sekularyzacji), rozdziału dochodu narodowego (kryzys dystrybucji). Ponadto przez cały czas występowały spory regionalne oraz pogłębiająca się przepaść między rozwiniętą ekonomicznie północą kraju a jego południem, zacofanym gospodarczo i społecznie. Konsekwencją tych kryzysów były zarówno podziały między partiami politycznymi, jak i frakcyjność wewnątrz poszczególnych ugrupowań.
Główne partie polityczne przez cały okres powojenny nawiązywały do trzech grup tradycji ideowych: laickiej (Włoska Partia Liberalna, Włoska Partia Republikańska oraz ruchy związane z niemarksistowską lewicą laicką na czele z Partią Radykalną); katolickiej (Chrześcijańska Demokracja); marksistowskiej (Włoska Partia Komunistyczna i Włoska Partia Socjalistyczna).
Charakterystyczną cechą włoskiego systemu partyjnego Pierwszej Republiki była względna w nim dominacja partii chadeckiej. Bez względu na przesunięcia głosów w kolejnych wyborach parlamentarnych czy regionalnych chadecja była partią, która uzyskiwała największą liczbę głosów — niekiedy nawet przeszło 40%. Przyczynami takiego stanu rzeczy były m.in.: swoista „kolonizacja" państwa przez chadecję, podporządkowanie partii wielkiej liczby agend państwowych, umiejętność adaptowania się do różnych uwarunkowań i zmian wewnętrznych. W konsekwencji nie było jakościowej wymiany między większością rządową a opozycją.
W rozwoju systemu partyjnego po II wojnie światowej można wyróżnić kilka okresów.
Rok 1944—1945 to rządy tzw. esarchii, tj. parytetowej koalicji sześciu partii, które narodziły się lub odrodziły w okresie ruchu oporu i uczestniczyły w Komitecie Wyzwolenia Narodowego (komuniści, socjaliści, Partia Czynu, republikanie, chadecja, liberałowie). Lata 1946—1947 to okres władzy koalicji trzech partii (chrześcijańskich demokratów, socjalistów, komunistów), które łącznie uzyskały ponad 75% głosów w pierwszych wyborach powszechnych. Te dwa pierwsze okresy oznaczały więc system kooperacji partii, obejmujący wszystkie liczące się na scenie politycznej Włoch ugrupowania. Momentem przełomowym były wybory w 1948 r., kiedy to chadecja otrzymała prawie 48,5% głosów. Nastąpił nowy układ sił partyjnych, który z mniejszymi lub większymi zmianami utrzymał się aż do lat 1990. Istotne w nim były zależności między wielkimi a małymi partiami z jednej i między wielkimi partiami z drugiej strony. W latach 1948—1962 chadecja usiłowała tworzyć rządy samodzielne lub opierające się na koalicjach centralnych. Od 1963 r. zawiązała koalicję centrolewicową (z socjalistami). Po wyborach regionalnych w 1975 r. zawiodła linia polityczna partii polegająca na całkowitym izolowaniu komunistów. Próbą przezwyciężenia istniejącego układu sił, w którym nie można było sformować rządu, była zgoda na pośrednią współpracę z komunistami i na ich poparcie w ramach wspólnej większości parlamentarnej.